«منابع آگاه» مذاکرات هسته ای چه کسانی هستند؟

در ایام مذاکره بازار شایعات و خبرهای دروغ هم داغ می‌شود؛ نه فقط در بازار و خیابان که گوینده را نمی شناسیم، گاهی حتی در شبکه های اجتماعی زمانی که برخی سلبریتی های سیاسی برای دیده شدن یا اغراض سیاسی دست به انتشار مطالب بی ربط به اسم خبر می زنند.

اما حالت بدتری هم وجود دارد: آنکه رسانه ها که باید مرجع خبری باشند، خود عملکردی برخلاف انتظار نشان می دهند و باعث می شوند مرجعیت رسانه ای دیگران هم زیر سوال برود.

ادعای تهران تایمز یادآور تیتری که ظریف را ویلچرنشین کرد

شنبه گذشته در حالی که هنوز چند ساعتی به آغاز اولین دور مذاکرات ایران و آمریکا در عمان مانده بود، روزنامه انگلیسی زبان تهران تایمز مدعی شد این مذاکرات بنا نیست خوب و سازنده باشد. روزنامه تهران تایمز وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: به گفته منابع تهران تایمز به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها به دلیل اختلافات داخلی در حال تلف کردن وقت هستند و با طرح ادعاهای عجیب در فضای رسانه‌ای، بنا ندارند مذاکره خوب و سازنده‌ای داشته باشند.

گذشته از آنکه پس از پایان اولین دور مذاکرات سیدعباس عراقچی وزیر خارجه جمهوری اسلامی مذاکرات را «سازنده» و در «فضای احترام متقابل» توصیف کرد، به نظر می‌رسد بازی رسانه‌ای «منابع آگاه» بار دیگر از سوی برخی رسانه‌های خاص در جریان است.

رسانه‌های مخالفان مذاکره، از همان آغاز مذاکرات هسته‌ای در زمان دولت روحانی، با اقداماتی به دنبال بی نتیجه کردن گفتگوها بودند. مشهورترین رفتار رسانه‌ای این جریان، تیتری از روزنامه کیهان پس از جلسه خصوصی و محرمانه با محمد جواد ظریف وزیر وقت امور خارجه بود که منجر به فشار عصبی و نشستن ظریف بر روی ویلچر شد.

در پایان دولت روحانی زمانی هم که عراقچی مسئول مذاکرات احیای برجام شده بود جریانی رسانه‌ای دست به انتشار اخباری می‌زد که نه تنها از سوی حاضرین در پای میز مذاکره تکذیب می‌شد بلکه حاکی از اغراض سیاسی آنها نیز بود؛ آن هم با اسم رمز «به نقل از منابع آگاه».

در راس این جریان رسانه‌ای، «شبکه‌ پرس‌ تی‌ وی» قرار داشت؛ شبکه انگلیسی زبان سازمان صدا و سیما با مدیریت «پیمان جبلی»؛ رئیس کنونی این سازمان. عملکرد «پرس تی‌وی» این سوال را به میان می‌آورد که بالاخره این منابع آگاه چه کسانی هستند؟ عباس عراقچی در وین مشغول انجام مذاکرات احیای برجام بود که پرس تی وی به نقل از یک منبع اگاه در وین مدعی شد که آمریکا قصد دارد ایران را وادار به پذیرش رفع مرحله‌ای تحریم‌ها کند و تشکیل کارگروه سوم در مذاکرات نیز با هدف اقدام گام به گام ایران و آمریکا است.

پرس تی وی از آن جهت اهمیت داشت که نه مخاطبان داخلی بلکه مخاطبان انگلیسی زبان و خارجی را هدف پیام خود داده بود؛ این رسانه اخباری منتشر می‌کرد که غالبا از سوی مذاکره کنندگان ایرانی رد می‌شد؛ به عبارت دیگر جامعه هدف «پرس تی‌وی» نه سمت ایرانی مذاکرات، که روبروی مذاکره کنندگان ایرانی بود. در یکی از این خبرسازی‌ها این رسانه مدعی بود که رفع مرحله‌ای تحریم‌ها یا تمدید بی اثر شدن آن‌ها در بازه‌های زمانی ۱۲۰ روزه و ۱۸۰ روزه، علاوه بر شرطی شدن اقتصاد ایران، آمریکا خواهد توانست با گروگان گرفتن تمدید رفع تحریم، خواسته‌های دیگر خود موسوم به برجام ۲ و ۳ را نیز به ایران تحمیل کند.

این ادعاها با این پیش زمینه که نظام به تیم مذاکره کننده با شرط لغو یکجای تحریم ها موافقت کرده بودند، تلویحا روایت گر آن بود که دیپلمات‌های ایرانی در وین در چارچوب سیاست‌های تعریف شده نظام عمل نمی کنند. عراقچی در واکنش به این ادعاها در توییتر (ایکس) نوشت: «من نمی‌دانم منبع آگاه پرس تی وی در وین کیست، ولی او قطعا آگاه نیست.»

اما پرس تی وی بار دیگر مدعی شد «به جای به زیر سوال بردن اعتبار منابع خبری پرس تی وی، آقای عراقچی باید به طور خاص مشخص می‌کرد کدام اطلاعات مطرح شده به وسیله منابع خبری پرس تی. وی مغشوش بوده است. منتظر شنیدن پاسخ او هستیم.»

وقتی پرس تی وی با مدیریت جبلی صدای وحدت نبود

همان زمان دولت نسبت به این اقدامات رسانه‌ای واکنش نشان داد. علی ربیعی سخنگوی دولت وقت این روند رسانه‌ای را به زیان منافع ملی دانست و اخبار شبکه پرس تی وی را تکذیب کرد. وزارت خارجه نیز در بیانیه‌ای نسبت به این فضاسازی ها نوشت: شبکه‌ انگلیسی‌زبان صدا و سیما که ماهیتا می‌بایست سخنگو و صدای وحدت‌بخش جمهوری اسلامی ایران در فضای رسانه‌ای بین‌المللی باشد، بی‌توجه به همه همکاری‌ها و دسترسی هایی که به تیم مذاکره کننده داشته و دارد، و همچنین نصایح، توصیه ها و نهایتا بیانیه‌های مکرر وزارت امور خارجه در رد استناد به «منابع مطلع» بی‌نام و نشان، نه تنها با با اهداف کاملاً سیاسی داخلی—که در پخش انبوه خبر به زبان فارسی از سوی مدیرکلش برای ارباب جراید داخلی و درخواست انتشار وسیع کاملاً هویداست—با انتشار اخبار تحریف‌شده و مجعول در خصوص محتوای گفت ‌وگوها به زبان انگلیسی مذاکره کنندگان را در برابر حریف تخریب کرده و به تلاش‌های دیپلماتیک لطمه می‌زند، که در بدعتی حیرت‌انگیز به جدل با مذاکره‌کنندگان جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد.

با این اوصاف، در این دوره از مذاکرات پیمان جبلی دیگر نه در پرس تی‌وی، بلکه مسئولیت کل صدا و سیما را بر عهده دارد؛ صدا و سیمایی که نشان داده در مورد مذاکرات نه تنها موضع بیطرفانه نداشته بلکه بیشتر رسانه‌ای است که در اختیار نیروهای تندرو و تخریب‌کننده مذاکرات قرار دارد. حالا که راس این سازمان از جبلی و وحید جلیلی پایداری‌چی تشکیل شده احتمالا مذاکره کنندگان با حجمی از محتوای جهت‌دار بیشتری روبرو خواهند بود که بخشی از آن تخریب مذاکره کنندگان و مذاکرات، و بخشی از آن نیز با اتکا به منابع مطلعی خواهد بود که با توجه به سوابق، آنچنان مطلع نیستند.

آیا منبع آگاه صدا و سیما و ... علی شمخانی است؟

اما همان زمان عده‌ای گمانه زنی کردند که این منبع آگاه، نزدیک به علی شمخانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی است؛ برخی خود شمخانی را در مظان اتهام قرار می‌دادند و برخی هم افرادی که رسانه نزدیک به آنها یعنی «نورنیوز» را مدیریت می کردند و در این رسانه در روند مذاکرات احیای برجام، مواضع اصولگرایان تندرو را دنبال می‌کرد و پس از آن دوره، به مرور از تلاش‌های او برای ناکام گذاشتن مذاکرات روایت می‌شود.

محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس جمهور در دولت دوازدهم، به روایت نقش علی شمخانی و نورنیوز رسانه نزدیک به او اشاره کرد و به روزنامه اعتماد گفت: «برخی افراد و دبیر در دبیرخانه یک روش‌های دیگری را پیش گرفتند. برخی سیاست‌هایی را دنبال می‌کردند که حتی در جلسه شورا مطرح هم نمی‌شد. یک رسانه درست کرده بودند و یکسری مطالب در آن می‌گذاشتند که وقتی حرفی می‌زدیم، می‌گفتند نه این رسانه دبیرخانه نیست و رسانه یکی از افرادی است که اینجا کار می‌کند.مشخص است؛ چه در داخل و چه در خارج وقتی می‌فهمند اطلاعاتی که خیلی از روزنامه‌ها و رسانه‌های دیگر و حتی صداوسیما ندارد، اما این رسانه دارد و روی آن کار می‌کند، خب مشخص است که برد دارد.»

واعظی اخیرا هم در گفتگویی با سایت انتخاب از نقش غیرسازنده شمخانی روایت کرده است و گفته روحانی به دنبال برکناری شمخانی بوده است.

او در جایی می‌گوید: در زمان مذاکرات برجام، شمخانی قرار بود اجازه یک امضا را بگیرد و به ظریف در وین منتقل کند، اما نتوانستیم اساسا او را پیدا کنیم. چند جایی که قرار بود شمخانی کارهایی را انجام دهد، یا نمی‌شد پیدایش کرد یا اینکه از زمانش می‌گذشت. واعظی همچنین درباره نقش پشت پرده شمخانی در تنظیم و تصویب قانون اقدام راهبردی مجلس که روحانی مخالف آن بود خبر داده است.

شمخانی با آنکه منصوب روحانی در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی بود اما با رویکرد دولت در پیشبرد مذاکرات فاصله‌ای جدی داشت. فیلمی از گفتگوی او در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که رسما می‌گوید نه به احمدی نژاد رای دادم، نه به رئیسی رای دادم و نه به روحانی؛ به تنها رئیس جمهوری که رای دادم پزشکیان بود.

مواضع و پیام هایی که اخیرا شمخانی به جهان مخابره کرده با واکنش‌های زیادی رو به رو شده است؛ او گفته بود ادامه تهدیدات می‌تواند منجر به اخراج بازرسان آژانس و انتقال مواد غنی شده به مکان‌های امن و نامشخص شود. در واکنش به این اظهارات تمی بروس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت: این سخنان با ادعای جمهوری اسلامی درباره صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای‌اش در تضاد است و اخراج بازرسان آژانس، اقدامی تنش‌زا و نشانه‌ای از اشتباه محاسباتی تهران خواهد بود.

به رغم این اظهارات عملکردش در بسیاری از مواقع همسویی با راست تندرو ارزیابی شده است. هرچند که دلواپسان هم او را به رسمیت نمی شناسند. مثلا امیرحسین ثابتی، نماینده نزدیک به سعید جلیلی در مصاحیه با خبرگزاری دانشجو، موضع خود را با این سیاستمدار اینگونه روایت کرده است: آقای شمخانی در این مملکت چکار کرده که این همه نفتکش دارد؟ با اسنپ مسافر کشی کرده؟ حقوق کارمندی گرفته. چکار کرده شمخانی بیاید جواب مرا بدهد. شمخانی یک نماد است و چرا باید دوسال در دولت رئیسی دبیر شورای عالی امنیت ملی می‌ماند. اگر جلیلی می‌آمد روز اول اینها از دولت فرار می‌کردند.

این گونه مواضع شمخانی در رسانه نزدیک به او یعنی نورنیوز هم دیده می شود. واکنش های همین روزهای اخیر این رسانه نسبت به مذاکرات ایران و آمریکا در نقل قول فواد ایزدی چهره مشهور به مخالفت با مذاکره و دومی نیز حسین دهباشی دیده می شود. دهباشی «فضای احترام متقابل» را «مزخرف» توصیف کرده و نورنیوز هم عینا آن را بازتاب داده است؛ بدون آنکه دیدگاه های حامی مذاکره را منعکس کند؛ و بدون توجه به آنکه گوینده «فضای احترام متقابل» وزیر امور خارجه، رئیس تیم مذاکره کننده ایرانی بوده است.

منبع آگاه؛ کسی که شجاعت افشای هویتش را ندارد لایق آن نیست که خبری به نقل از او منتشر شود

منبع آگاه کاربردی که در رسانه‌ها و هنگامه‌ی مذاکرات دارد، اساسا باید به نفع تیم مذاکره کننده کشور منبع آگاه باشد. اما محمد مهاجری، روزنامه نگار و فعال سیاسی اصولگرا نسبت به انتشار اخبار به نقل از منابع مطلع می‌نویسد:

۱- بیش از ۹۰ درصد چنین خبرهایی صرفا ساخته ذهن افراد است. یعنی علائق و آرزوهای خود را تبدیل به خبر می‌کنند.

۲- ممکن است چند درصد از خبرهایی که از منبع آگاه نقل می‌شود واقعا مستند باشد به گفته افرادی که شاید مسئولیت هم داشته باشند اما باز هم نباید به آن اعتبار بخشید. زیرا منبع آگاهی که بزدل است و شجاعت افشای هویت خود را ندارد اصلا لایق آن نیست که خبری به نقل از او منتشر شود.

به همین دلیل شایسته است وزارت امور خارجه رسما اعلام کند قبل و حین و بعد از مذاکرات هیچ منبع آگاهی در تیم مذاکره کننده و خارج از آن وجود ندارد و هر خبری به نقل از چنین منبعی کاملا دروغ است.

رسانه های جانبدار چگونه مرجعیت رسانه ای دیگران را هم زیر سوال بردند؟

عملکرد غیرحرفه ای این قبیل رسانه ها در سال های اخیر باعث شده اقداماتشان به پای همه رسانه ها ولو آنها که به صورت حرفه ای کار می کنند نوشته شود. در گرفتن مرجعیت رسانه ها، صدا و سیما و ...  نقش بسزایی داشته اند و باعث شده اند مرجع اخبار برای بسیاری از مردم شبکه های اجتماعی باشد که در آن هر شخصی برای سلبریتی شدن، محتوایی به اسم خبر منتشر می کند. اما سوال آنجاست که در وضعیت کنونی اگر هر مطلبی با منبع آگاه از صدا و سیما، نورنیوز، تهران تایمز و ... باعث نوسانات بازار شود آیا مسئولیتش را برعهده می گیرند؟ یا مهمتر از آن، اگر اخبار منبع آگاه، اصل مذاکره و روند آن را دچار اخلال کند، مسئولیت برهم خوردن آن با چه کسی خواهد بود؟ البته که طبق تجربه، منابع آگاه مورد اشاره، در همین جهت کار می‌کرده‌اند و مشخص نیست در دور جدید مذاکرات آیا باز هم این نقش را ایفا خواهند کرد یا خیر.