نیترات آمونیوم چیست؟/ حرف و حدیث‌ها درباره محموله آتش‌زا در بندرعباس

رئیس انجمن تولیدکنندگان کود شیمیایی کشور هم گفته است: ایران واردات نیترات آمونیوم ندارد و مقدار ناچیزی هم که در داخل تولید می‌شود با نظارت وزارت دفاع است.

در همان ساعات نخست انفجار، تصاویر منتشرشده، ابر قارچی غلیظ و دودی با ته‌رنگ نارنجی را نشان داد که باعث گمانه‌زنی‌هایی درباره وجود مواد شیمیایی شد. با این حال، مقامات رسمی به‌ویژه مدیران بندر و گزارش‌های صداوسیما، وجود نیترات آمونیوم یا آمونیاک را قاطعانه تکذیب کرده‌اند.

اما آنچه باعث شده نگاه‌ها متوجه چنین ماده‌ای شود، سابقه دو انفجار بزرگ است؛ یکی انفجار بندر بیروت و دیگری فاجعه انفجار قطار نیشابور.

ماجرای انفجار بندر بیروت چه بود؟

انفجار بندر بیروت ۵ سال پیش با اشتعال ۲۷۵۰ تن نیترات آمونیوم رخ داد. قدرت این انفجار برابر با یک تا ۱.۱ کیلوتن تی‌ان‌تی برآورد شده و صدای آن در ۲۵۰ کیلومتری (قبرس) نیز شنیده شد.

حادثه موجب مرگ حداقل ۲۲۰ نفر، زخمی‌شدن حدود ۷۰۰۰ نفر و آواره شدن بیش از ۳۰۰ هزار نفر شد. ابر قارچی عظیم و دود نارنجی‌رنگ، نشانه بارز حضور اکسیدهای نیتروژن حاصل از تجزیه نیترات آمونیوم بود.

انفجار بندرعباس شبیه انفجار بیروت بود؟

در نیشابور چه گذشت؟

انفجار قطار نیشابور حادثه‌ای بود که در روز ۲۹ بهمن سال ۱۳۸۲ (دو روز پیش از انتخابات دوره هفتم مجلس شورای اسلامی) در نزدیکی ایستگاه خیام در ۱۷ کیلومتری نیشابور رخ داد که در آن ۳۵۲ نفر کشته و ۴۶۹ نفر زخمی شدند که برخی از تلفات حتی در ۲۰ کیلومتری انفجار بود. این حادثه بزرگ‌ترین سانحه ریلی در ایران است.

انفجار در روزگاری اتفاق افتاد که خبری از فضای مجازی نبود، ولی خبرگزاری‌های رسمی جزییات مواد داخل واگن ها را اعلام کردند و حتی جزییات دادگاه در خبرگزاری‌ها منتشر شد. این انفجار به حدی قدرتمند بود که ساکنان محلی تصور می‌کردند زمین‌لرزه باشد و زلزله‌شناسان ایرانی در زمان انفجار زمین لرزه‌ای به بزرگی ۳٫۶ ریشتر را ثبت کردند سپس اعلام شد این قطار شامل ۶ واگن بنزین، ۱۰ واگن پنبه، ۱۵ واگن گوگرد، ۷ واگن کود نیترات آمونیوم بوده است.

نیترات آمونیوم؛ ماده منفجره یا کودشیمیایی برای کشاورزی؟

اما نیترات آمونیوم چیست و در عمل چه کاربردی دارد؟ پاسخ کوتاه این است، نیترات آمونیوم در عمل یک کود مصنوعی برای کشاورزی است اما امکان استفاده به عنوان ماده منفجره را نیز دارد. 

به بیان دقیق تر، نیترات آمونیوم (NH4NO3) یک ترکیب شیمیایی است که از واکنش گاز آمونیاک با اسید نیتریک تولید می‌شود و به صورت نمک کریستالی بی‌رنگ یا سفید رنگ موجود است. این ماده به طور گسترده به عنوان کود شیمیایی در کشاورزی برای تأمین نیتروژن مورد نیاز گیاهان به کار می‌رود و یکی از منابع اصلی نیتروژن در کودهای مصنوعی است. نیترات آمونیوم حاوی حدود 33.5 درصد نیتروژن است که به شکل آمونیوم و نیترات در خاک قابل جذب گیاهان می‌باشد و باعث تسریع رشد و افزایش کیفیت محصولات کشاورزی می‌شود.

در کنار کاربرد کشاورزی، نیترات آمونیوم به عنوان ماده منفجره نیز کاربرد دارد. به دلیل خاصیت اکسیدکنندگی قوی و توانایی جذب سوخت، در صنعت معدن و ساخت و ساز برای تخریب و استخراج مواد معدنی استفاده می‌شود. نیترات آمونیوم در شرایط خاص و با وجود چاشنی انفجاری می‌تواند منفجر شود، اما به طور معمول پایدار است. همچنین در صنایع غذایی به عنوان ماده نگهدارنده و در تولید بسته‌بندی‌های سرد کاربرد دارد.

آیا ممکن است آتش سوزی بندرعباس به دلیل نیترات آمونیوم باشد؟

به دلیل تکذیب مسئولان، نمی‌توان تایید کرد که نیترات آمونیوم عامل آتش سوزی بندرعباس بوده است.

فقط سخنگوی آتش نشانی تهران بعدازظهر دیروز گفت که در باب وجود گازهای نیترات و آمونیوم اطلاعی ندارم ولی وجود این گازها در آتش‌سوزی‌های بزرگ طبیعی است.

یکی از حاضرین در محل حادثه هم به خبرنگار خبرفوری گفته است: بی‌احتیاطی در بارگیری مواد آتش‌زا از جمله نیترات وارداتی از چین، بدون رعایت استانداردهای لازم، منجر به انفجار شد (اینجا ببینید).

با این حال تا زمانی که به طور دقیق روشن نشود که چطور چنین انفجار عظیمی در اسکله شهید رجایی به وقوع پیوسته، بازار گمانه‌زنی‌ها در این خصوص داغ است.