اسرائیل برای یافتن ابرجاسوس خود در سوریه دست به کار شد

حکومت سوریه از آن زمان تاکنون محل دفن او را مخفی نگه داشته و درخواست‌ها برای مبادله او را رد کرده است. 

 الی کوهن، یکی از مشهورترین جاسوسان تاریخ اسرائیل، شخصیتی برجسته و تأثیرگذار در تاریخچه اطلاعاتی این رژیم به شمار می‌رود. او که با موفقیت توانست به بالاترین سطوح دولتی سوریه نفوذ کند، نقش مهمی در تقویت موقعیت نظامی و امنیتی اسرائیل داشت. این مقاله به طور جامع به زندگی، مأموریت‌ها، و پیامد‌های فعالیت‌های او می‌پردازد.

زندگی اولیه و دوران قبل از موساد

الی کوهن در ۲۶ دسامبر ۱۹۲۴ در شهر اسکندریه مصر، در یک خانواده یهودی سوری‌الاصل به دنیا آمد. خانواده او از طبقه متوسط بودند و در محله‌ای یهودی‌نشین زندگی می‌کردند. پدرش، شائول کوهن، تاجری موفق بود که به تقویت هویت یهودی در خانواده اهمیت می‌داد. الی از همان کودکی استعداد زبانی خود را نشان داد و به زبان‌های عربی، عبری، و فرانسوی تسلط یافت.

کوهن در مدرسه یهودی محله خود تحصیل کرد و سپس در دانشگاه فؤاد اول (دانشگاه قاهره) در رشته مهندسی تحصیل کرد. او همزمان با تحصیل، به فعالیت‌های صهیونیستی و ضد بریتانیایی پیوست. پس از اعلام تشکیل اسرائیل در سال ۱۹۴۸، فشار‌ها بر یهودیان مصر افزایش یافت و بسیاری از آنان مجبور به مهاجرت شدند. خانواده کوهن نیز در سال ۱۹۴۹ به اسرائیل مهاجرت کردند، اما الی برای مدتی در مصر ماند تا به فعالیت‌های مخفیانه به نفع اسرائیل ادامه دهد. او در این دوران در انتقال اطلاعات به اسرائیل و سازمان‌دهی فرار یهودیان از مصر نقش داشت. در نهایت، پس از دستگیری و تحت نظر قرار گرفتن توسط مقامات مصری، در سال ۱۹۵۷ به اسرائیل رفت.

ورود به موساد و آموزش‌های ویژه

الی کوهن پس از ورود به اسرائیل، در ابتدا به شغل‌های عادی پرداخت. او به عنوان مترجم و سپس در برخی مشاغل دولتی مشغول به کار شد، اما علاقه و توانایی‌هایش در فعالیت‌های اطلاعاتی توجه مقامات موساد را جلب کرد. در سال ۱۹۶۰، موساد او را به عنوان کاندیدای مأموریت‌های ویژه انتخاب کرد.

کوهن همچنین با کمک تیمی از کارشناسان، شخصیت جدیدی به نام "کامل امین ثابت" را به خود گرفت. او باید داستان زندگی جعلی خود را به طور کامل حفظ می‌کرد: یک تاجر ثروتمند با ریشه یهودی که در آرژانتین به دنیا آمده و پس از سال‌ها تجارت موفق به سوریه بازگشته است. برای تقویت این هویت، موساد او را به آرژانتین فرستاد تا به واقعیت داستان جعلی‌اش بیفزاید. در بوئنوس آیرس، او روابط گسترده‌ای با جامعه عربی برقرار کرد و توانست به عنوان یک تاجر محترم شناخته شود.

نفوذ به سوریه

الی کوهن در سال ۱۹۶۱، پس از تکمیل آموزش‌ها و ایجاد هویت جعلی، مأموریت خود را آغاز کرد. او ابتدا از آرژانتین به اروپا سفر کرد و سپس با هویت "کامل امین ثابت" وارد دمشق شد. برای موفقیت در مأموریت، او خود را به عنوان تاجری ثروتمند و علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در سوریه معرفی کرد. ورود کوهن به دمشق با دقت فراوان برنامه‌ریزی شده بود. او اقامتگاهی در منطقه اعیان‌نشین دمشق اجاره کرد و زندگی مجللی را آغاز کرد که کاملاً با شخصیت جعلی او مطابقت داشت. کوهن با برگزاری مهمانی‌های مجلل، موفق شد توجه مقامات و نخبگان سوریه را به خود جلب کند. این مهمانی‌ها به محل ملاقات‌های غیررسمی سیاستمداران و نظامیان سوری تبدیل شد که در آن اطلاعات حساس به راحتی به دست می‌آمد.

یکی از استراتژی‌های موفق کوهن، سخاوت مالی او بود. او در پروژه‌های مختلف سرمایه‌گذاری کرد و با اهدای هدایای گران‌بها، اعتماد بسیاری از مقامات سوری را جلب کرد. او همچنین روابط نزدیکی با افسران ارتش سوریه برقرار کرد و توانست به اطلاعات حیاتی نظامی دست یابد. کوهن به تدریج به یکی از چهره‌های مورد احترام در جامعه سوریه تبدیل شد. او با سیاستمداران بلندپایه، تجار بزرگ، و افسران ارشد نظامی ارتباط نزدیکی برقرار کرد. حتی گفته می‌شود که او روابطی با برخی از نزدیکان رئیس‌جمهور سوریه برقرار کرده بود که به او دسترسی بیشتری به اطلاعات استراتژیک می‌داد.

یکی از مهم‌ترین موفقیت‌های کوهن، سفر‌های متعددی بود که او به مناطق نظامی سوریه انجام داد. او با ادعای علاقه به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های عمرانی، توانست از پایگاه‌های نظامی، سنگرها، و تأسیسات استراتژیک بازدید کند. در این بازدیدها، او اطلاعات بسیار دقیقی از موقعیت‌ها و برنامه‌های نظامی سوریه جمع‌آوری کرد. همچنین کوهن موفق شد تأثیر زیادی بر تصمیم‌گیری‌های نظامی سوریه بگذارد. به عنوان مثال، او پیشنهاد داد که برای راحتی سربازان، در کنار سنگر‌ها درختکاری شود. این پیشنهاد که به ظاهر بی‌اهمیت به نظر می‌رسید، بعد‌ها به اسرائیل کمک کرد تا موقعیت دقیق سنگر‌های نظامی را شناسایی کند.

فعالیت‌های جاسوسی و اطلاعات انتقالی

الی کوهن به طور منظم اطلاعات حیاتی را از طریق یک فرستنده رادیویی مخفی به اسرائیل ارسال می‌کرد. او در آپارتمان خود در دمشق، این فرستنده را نصب کرده بود و در زمان‌هایی که احتمال شنود کمتر بود، مانند ساعات اولیه صبح، پیام‌های خود را ارسال می‌کرد. این پیام‌ها شامل گزارش‌های دقیق درباره موقعیت پایگاه‌های نظامی، برنامه‌های آموزشی ارتش سوریه، و تحرکات مرزی بود.

برای مثال، کوهن توانست جزئیات مربوط به پایگاه‌های نظامی در بلندی‌های جولان را به دست آورد. او موقعیت دقیق سنگرها، استحکامات دفاعی، و مسیر‌های لجستیکی را شناسایی و به اسرائیل منتقل کرد. یکی دیگر از دستاورد‌های او، کشف برنامه‌های سوریه برای تقویت نیروی زرهی و استقرار تانک‌ها در مناطق حساس بود. این اطلاعات به ارتش اسرائیل کمک کرد تا در جنگ شش‌روزه با دقت بیشتری حملات خود را برنامه‌ریزی کند.

کوهن همچنین اطلاعاتی درباره روابط سوریه با اتحاد جماهیر شوروی ارائه داد. او توانست گزارشی دقیق از تجهیزاتی که شوروی به سوریه تحویل می‌داد، ارائه دهد. این اطلاعات شامل نوع و تعداد تسلیحات، زمان‌بندی تحویل، و محل ذخیره‌سازی بود. به علاوه، او توانست به مکاتباتی دسترسی پیدا کند که نشان‌دهنده همکاری‌های نظامی و اقتصادی میان دو کشور بود.

یکی دیگر از موارد برجسته، کشف پروژه‌های سری سوریه برای انتقال آب از رودخانه‌های منطقه به داخل خاک سوریه بود. این پروژه‌ها تهدیدی برای تأمین آب اسرائیل به شمار می‌رفتند، و اطلاعات کوهن در این زمینه به اسرائیل کمک کرد تا اقدامات پیشگیرانه‌ای انجام دهد.

کشف هویت و دستگیری

فعالیت‌های مستمر و مشکوک کوهن به تدریج شک برخی از مقامات اطلاعاتی سوریه را برانگیخت. اگرچه روابط گسترده او با مقامات بلندپایه سوری و موقعیت اجتماعی‌اش باعث می‌شد کمتر مورد ظن قرار گیرد، اما استفاده مکرر از فرستنده رادیویی در آپارتمانش، توجه دستگاه‌های امنیتی را جلب کرد. این مقامات با کمک کارشناسان اتحاد جماهیر شوروی، که در آن زمان پیشرفته‌ترین تجهیزات شنود را در اختیار داشتند، تلاش کردند تا منشأ سیگنال‌های مشکوک را شناسایی کنند.

در ژانویه ۱۹۶۵، مأموران امنیتی سوریه با استفاده از فناوری شنود پیشرفته، موفق شدند محل دقیق فرستنده را ردیابی کنند. آنها پس از دریافت سیگنال در چندین نوبت، دامنه جستجوی خود را محدود کردند و نهایتاً به آپارتمان کوهن رسیدند. هنگام یورش به خانه او، کوهن در حال ارسال پیام به تل‌آویو بود و به همین دلیل، شواهد غیرقابل‌انکاری از فعالیت جاسوسی او به دست آمد.

دستگیری کوهن یک ضربه بزرگ به شبکه جاسوسی اسرائیل در سوریه بود. مقامات سوریه بلافاصله او را تحت بازجویی‌های شدید قرار دادند و تلاش کردند تا اطلاعات بیشتری درباره شبکه‌های اسرائیلی فعال در منطقه به دست آورند.

محاکمه و اعدام

الی کوهن پس از دستگیری، در دادگاهی نظامی که پشت در‌های بسته برگزار شد، به اتهام جاسوسی برای اسرائیل محاکمه شد. جلسات دادگاه بسیار سریع برگزار شد و کوهن تقریباً هیچ فرصتی برای دفاع از خود نداشت. وی به اعدام محکوم شد. این حکم به دلیل فشار‌های افکار عمومی و جایگاه ویژه او در میان مقامات سوری، برای مقامات این کشور به یک تصمیم حساس تبدیل شده بود.

اسرائیل به سرعت اقدامات دیپلماتیک گسترده‌ای را آغاز کرد تا از اعدام کوهن جلوگیری کند. دولت اسرائیل از کشور‌ها و شخصیت‌های برجسته جهانی، از جمله پاپ و رهبران کشورهایی، چون فرانسه و بریتانیا، خواست تا میانجیگری کنند. اما علی‌رغم این تلاش‌ها، سوریه به دلیل حساسیت بالای موضوع و برای نشان دادن قدرت خود، بر اجرای حکم اصرار داشت.

در نهایت، در ۱۸ مه ۱۹۶۵، الی کوهن در میدان عمومی دمشق و در برابر جمعیتی که برای مشاهده اعدام او گرد آمده بودند، به دار آویخته شد. این صحنه از تلویزیون سوریه نیز به طور زنده پخش شد تا هشداری برای دیگر جاسوسان احتمالی باشد. کوهن تا آخرین لحظه مقاومت کرد و حتی گزارش شده که پیش از مرگ، اشعاری از کتاب مقدس یهودیان را زمزمه کرده است.

چرا کوهن هنوز برای اسرائیل مهم است؟

اعدام الی کوهن واکنش شدید اسرائیل را برانگیخت چرا که او نقشی بی بدیل در پیروز‌های اسرائیل در جبهه جولان ایفا کرد. اطلاعات او یکی از مهمترین دلایل پیروزی‌های اسرائیل در جنگ شش روزه و مشخصا بر ارتش سوریه بود و به همین برای این رژیم الی کوهن حتی فراتر از یک قهرمان ملی محسوب می‌شود. برای اسرائیل کوهن قهرمانی بود که ثمره اطلاعاتش نجات از مرگ حتمی در برابر اتحاد اعراب در جنگ شش روزه و علاوه بر آن اشغال بلندی‌های جولان سوریه بود که تاکنون نیز ادامه دارد. برای همین تلاش برای بازگرداندن پیکر او از سوی رژیم صهیونیستی هنوز ادامه دارد و با سقوط دولت بشار اسد جدی‌تر شده است.

سریال جاسوس

ساشا بارن کوهن، کمدین مشهور هالیوود در سال ۲۰۱۹ تصمیم به بازی در یک کاراکتر کاملا متفاوت و جدی گرفت و در یک سریال جاسوسی جدی و هیجان‌انگیز به نام The Spy نقش الی کوهن را ایفا کرد. The Spy مینی سریالی شش قسمتی و فرانسوی به زبان انگلیسی است که روایت جاسوسی «الی کوهن» در سوریه را بازگو می‌کند. تماشای این سریال کوتاه با توجه به عناصر هیجان‌انگیز و دیوانه‌کننده‌‌اش آسان است، عنوانی که هرچیزی که یک عنوان جاسوسی نیاز دارد از لحظات مخاطره‌‌آمیز و سرنوشت‌ساز گرفته تا بازیگران درجه‌یک داراست.