سنی‌های اموی چه‌کسانی هستند؟ / پیروان معاویه، دوباره بر شام مسلط شده‌اند؟

حادثه ای که در سوریه اتفاق افتاده بسیاری از شیعیان را نگران کرده است. محبان اهل بیت نگران هستند که مخالفان مسلح بشار اسد به حرم های مقدس شیعیان در سوریه آسیب وارد کند.

البته این تنها ترس شیعیان نیست. ترس بزرگتر آنان این است که مسلحینِ غالبا سلفی شروع به قتل عام علوی ها و شیعیان اثنی عشری و اسماعیلی کنند. این ترس ها تا حدی قابل درک است و علت آن هم بیش از هر چیز وضعیت مذهبی سوریه است.

در سوریه مذاهب مختلفی وجود دارند که بعضا در مقابل هم قرار می گیرند. این تقابل مخصوصا به وضعیت سیاسی سوریه مرتبط است. خاندان اسد که بیش از نیم قرن بر سوریه حکومت کرد، تباری علوی داشت و در 10 سال اخیر، شیعیان زیادی در سوریه حاضر بوده و به حلقه قدرت بشار اسد نزدیک شدند. این مساله می تواند بهانه دست سنی های سلفی تندرو بدهد که شروع به کشتار مخالفان علوی و شیعۀ خود بکنند.

اما برای درک شدت خطر و نگرانی های حاصل از قتل عام مذهبی در سوریه باید درکی کلی و اجمالی از مذاهب موجود در این کشور داشته باشیم و بدانیم که دقیقا کدام گروه ها در تقابل با شیعیان قرار دارند.

مروری بر مذاهب مختلف سوریه/ ظاهری ها و باطنی ها در یک اقلیم

در سوریه مذاهب مختلفی وجود دارد. اکثریت مردم این کشور مسلمان سنی مذهب هستند. سنی های سوریه به دو دسته کلی عرب زبان ها و کردها تقسیم می شوند. بیش از 60 درصد از مردم سوریه سنی عرب زبان هستند و کردها نیز بین 10 تا 11 درصد از جمعیت سوریه را تشکیل می دهند. همچنین، اقلیتی از ترک ها یا ترکمن ها در سوریه زندگی می کنند که سنی هستند و حدود 4 درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند. حدود یک درصد از سوریه ای ها نیز چرکس هستند که انها نیز مسلمان سنی اند.

بعد از سنی ها، اقلیت علوی بیشترین جمعیت سوریه را تشکیل می دهند. علویان سوریه ای که با نام «نُصیریه» نیز شناخته می شوند، در فقه مانند اهل سنت عمل می کنند اما در کلام و عقیده پیرو شیعیان هستند (درباره این گروه اینجا بخوانید). علوی ها که خاندان اسد نیز به آنها تعلق دارد، حدود 11.5 درصد از جمعیت سوریه را تشکیل می دهند. البته این آمار مربوط به علوی های عرب زبان است. در شمال سوریه و در بین ترکمن ها و کردها، گروهی از علویان زندگی می کنند که جمعیتشان کمتر است.

به جز علوی ها، گروه های مختلف شیعه نیز در سوریه زندگی می کنند. شیعیان اسماعیلی 3 درصد از جمعیت سوریه و شیعیان اثنی عشری حدود 2 الی 3 درصد جمعیت را تشکیل می دهند.

برخی فرقه های غالبا عرفانی و باطنی نیز در سوریه زندگی می کنند. «دروزی ها» پرجمعیت ترینِ این گروه ها هستند و حدود 4 درصد از جمعیت سوریه را در بر می گیرند. پیروان فرقه «احمدیه» نیز حدود 1 درصد از جمعیت سوریه را تشکیل می دهند.

به جز مسلمانان و گروه های نزدیک به آنها، یهودیان و مسیحیان نیز در سوریه زندگی می کنند. طبق نظرسنجی های انجام شده در سال 2011، حدود 1 الی 5 درصد از جمعیت سوریه را مسیحیان و یهودیان تشکیل می دهند.

سنی های سوریه «اموی» هستند؟

اما سنی های سوریه پیرو چه آیین و مذهبی هستند؟ چندی پیش پایگاه خبری «صدای حوزه» در گزارشی از عبارت «سنی های اموی» برای وصف سنی های سوری استفاده کرد. طبق تحلیل نویسنده این مقاله به این علت که دمشق روزگاری پایتخت امویان بوده و مردم شام به واسطه اموی ها و به خصوص معاویه مسلمان شده اند، بنابراین، پیرو مذهب اموی هستند و امام علی (ع) را خلیفه چهارم ندانسته و معاویه را خلیفه می دانند. نویسنده مقاله می نویسد: « دمشق، مهد تفکر عثمانی اموی است و سالها مرکز حکومت معاویه و بنی امیه بوده است. برای همین اهل سنت سوریه با ریشه اموی و بصورت صدها گروهک رشد کرده است. تفاوتشان با سایر اهل سنت عربستان و مصر این است که علی را اصلا خلیفه چهارم نمی دانند، معتقدند خلفا به این ترتیب است: ابوبکر، عمر، عثمان، معاویه، یزید و…. و نسبت به اهل بیت و بنی هاشم بغض و کینه دارند. بخاطر همین اغلب اهل سنت سوریه، ناصبی هستند.»

همچنین، پایگاه خبری تبیان در گزارشی گروهی از سنی های سوریه را «ناصبی» می داند. ناصبی ها گروهی از مسلمانان هستند که با همه یا برخی از ائمه اطهار(ع) دشمنی و عداوت دارند. اینها از نظر علمای شیعه کافر و خارج از اسلامند. نویسنده مقاله در تبیین این موضوع و مشخص کردن مصداق امروزی ناصبی ها می نویسد: « در زمان حاضر عمده ترین گروه نواصب برخی از افراطیون وهابی هستند. اینها گرچه در زبان دم از کین اهل بیت نمی زنند ولی در عمل سعی در ویران نمودن آثار اهل بیت دارند. حرمهای آنها را به بهانه دفاع از توحید تخریب می کنند و شیعیان را مشرک دانسته می کشند. حتّی کارشان به جایی رسیده که در کتب روایی و تاریخی اهل سنّت، دست برده، حقایق مربوط به اهل بیت (ع) را از آن کتب حذف می کنند. افزون بر اینها گروههایی از نواصب بازمانده از دوران امویان نیز در منطقه شام ( سوریه ، لبنان ، فلسطین و اردن) وجود دارند.»

رفتار امروز برخی شورشی های مسلح در سوریه این گمان را به اذهان متبادر کرده که گویی شورشی های دمشق ناصبی اند. با این حال، به نظر نمی رسد این سخن دقیق باشد. حتی اگر گروهی از سنی های سوریه خود را ناصبی دانسته و به معاویه و اموی ها تعلق خاطر داشته باشند، باید گفت تعداد این افراد بسیار کم است. غالب سنی های سوریه «شافعی مذهب» یا حنفی هستند و بسیاری از آنها به دلیل علقه های عرفانی شان به شیعیان و علوی ها نزدیک اند. مخالفین مسلح بشار اسد نیز بیشترشان «سلفی» هستند. سلفی ها به «ابن تیمیه» علاقه مند هستند و اگرچه ابن تیمیه با شیعیان دشمنی سختی داشت اما با معاویه و بنی امیه نیز موافق نبود.

مساله این است که بیشتر سنی های سوریه خود را «اموی» نمی نامند و علاقه ای هم به معاویه ندارند. آنها پیرو مذهب فقهی امام شافعی هستند و در مذهب شافعی، امام علی (ع) خلیفه چهارم دانسته می شود.

البته نباید گمان کرد که هیچ اختلافی میان سلفی های مسلح و علوی ها و شیعیان وجود ندارد. حتی نمی توان منکر درگیری احتمالی بین این دو گروه شد. با این حال، نمی توان این درگیری را مربوط به اسلام اموی و علوی دانست. به نظر می رسد این اختلاف به مساله «اسلام گرایی جهادی» و «سلفی گرایی» مربوط می شود و ارتباطی به بنی امیه ندارد.