شکی نیست که حمله هوایی اخیر اسرائیل به ایران باعث تغییرات زیادی در معادلات منطقه خواهد شد. اگرچه این حمله با واکنش پدافندی قدرتمند ایران مواجه شد و بسیاری از موشک ها و پهپادها ساقط شدند اما نباید از خاطر برد که این نخستین بار بود که اسرائیل به حریم هوایی ایران تجاوز کرده و مسئولیت حمله به مواضع ایران را بر عهده می گیرد.

نزدیک شدن به نقطه صفر؟!

از یک سال قبل می شد حدس زد که تنش ایران و اسرائیل به تقابل رو در رو ختم می شود. بعد از حمله 7 اکتبر، اسرائیل تمام تلاش خود را کرد تا ایران را وارد جنگ کند. ایران از درگیری مستقیم با اسرائیل اجتناب کرد اما حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق و شهادت مستشاران نظامی عالی رتبه ایران، صبر مقامات را لبریز کرد. ایران عملیات وعده صادق 1 را ترتیب داد. در این حمله برای اولین بار نقاطی از فلسطین اشغالی مورد حمله موشکی ایران قرار گرفتند. اسرائیل در پاسخ به این حمله، به صورت محدود به یکی از پایگاه های نظامی ایران در اصفهان حمله کرد اما این حمله دفع شد. همچنین، رژیم صهیونیستی مسئولیت این حمله را بر عهده نگرفت.

بدین ترتیب، فاز اول تنش میان تهران و تل آویو به پایان رسید. فاز دوم تقابل زمانی آغاز شد که رژیم صهیونیستی در خاک ایران، اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس را ترور کرد. مدت کوتاهی بعد از این حادثه، اسرائیل به لبنان حمله کرد. دو عملیات پیجرها و حمله به ضاحیه و ترور سید حسن نصرالله باعث شد جنگ مقاومت و اسرائیل اوج بگیرد. ایران تصمیم گرفت به این اقدامات پاسخ دهد. چند روز پس از ترور سید حسن نصرالله، ایران عملیات وعده صادق 2 را انجام داد؛ عملیاتی که به مراتب بزرگتر از وعده صادق 1 بود. بر خلاف عملیات وعده صادق 1 که بیشتر مبتنی بر توان پهپادی ایران بود، در این عملیات از موشک های بالستیک و کروز و هایپرسونیک استفاده شد. بسیاری از موشک های ایران از گنبد آهنین عبور کرده و برخی مراکز نظامی حساس اسرائیل مورد هدف قرار گرفتند. بعد از این عملیات، اسرائیل اعلام کرد که به حمله ایران پاسخ خواهد داد. رژیم صهیونیستی در ابتدا ادعا کرد قصد دارد تاسیسات حساس ایران را مورد حمله قرار دهد اما سرانجام به پایگاه های نظامی و پدافندی کشور حمله کرد. در این حمله 4 نفر شهید شدند. اسرائیل بر خلاف حمله قبل در آوریل، این بار مسئولیت حمله به ایران را برعهده گرفت.

واکنش دنیا به جنگ ایران و اسرائیل

بررسی حملات پینگ پنگی ایران و اسرائیل به خوبی نشان می دهد که دو طرف به شدت به نقطه صفر نزدیک می شوند و آنطور که شورای آتلانتیک در گزارش اخیرش نوشته، منطقه می تواند وارد یک درگیری تمام عیار شود. ایران و اسرائیل در هر مرحله از درگیری ها، بیش از قبل، از خط قرمزها عبور می کنند. اسرائیل در مرحله نخست، مستشاران ایرانی را هدف قرار داد. سپس به کنسولگری ایران حمله کرد، سپس به میهمانان خارجی ایران در داخل کشور تعرض نمود. بعد، رهبران مقاومت و متحدان اصلی ایران را ترور کرد و در آخر، حریم هوایی ایران را نقض کرد. در مقابل، ایران نیز در ابتدا با پهپادهایش خاک فلسطین اشغالی را هدف قرار داد و در مرحله بعد، برای اولین بار، بیش از 200 موشک را به تاسیسات مهم اسرائیل پرتاب کرد.

در این وضعیت، واکنش کشورهای منطقه و دنیا می تواند به شدت تعیین کننده باشد. این واکنش ها می تواند شرایط را برای عزم جدی دولت ها جهت آغاز جنگ معین کند. شاید اگر درگیری صرب ها و اتریش نبود، روسیه از فرانسه حمایت نمی کرد، آلمان حامی اتریش نمی شد و بریتانیا وارد اختلافات درون قاره نمی شد، جنگ جهانی اول شکل نمی گرفت. همچنین، اگر دشمنی دولت چمبرلین با شوروی او را به تسامح با هیتلر وانمی داشت، آمریکا اعلام بی طرفی نمی کرد و ایتالیا خود را در کشورگشایی هیتلر سهیم نمی نمود، جنگ جهانی دوم به وقوع نمی پیوست.

اینها همه نشان می دهد که بازی های دیپلماتیک تا چه حد می توانند تعیین کننده آغاز و پایان جنگ ها باشند. این مساله در مورد درگیری ایران و اسرائیل نیز صادق است. اگر کشورهای دنیا و به خصوص همسایگان ایران، واکنشی درست به درگیری های ایران و اسرائیل داشته باشند، اجتناب از درگیری تمام عیار میان تهران و تل آویو ممکن خواهد بود.

اما موضع سیاسی کشورهای دنیا به درگیری های ایران و اسرائیل چیست؟ واکنش کشورهای دنیا به حمله اخیر اسرائیل به ایران می تواند موضع کلی آنها را تبیین کند. به طور کلی، کشورهای دنیا چند واکنش به این نقض حریم گسترده داشتند که این واکنش ها موضع سیاسی آنها را شرح می دهد:

الف. کشورهای همسایه و مسلمان/ محکومیت شدید اسرائیل

تقریبا تمام کشورهای منطقه حمله اسرائیل به ایران و نقض حریم هوایی کشورمان را محکوم کردند. در راس این کشورها عربستان سعودی قرار دارد که تنها چند ساعت پس از حمله هوایی، این اقدام را محکوم کرد. بحرین، امارات، قطر، لبنان، کویت، مصر، عراق، سوریه، اردن، ترکیه، الجزایر و سایر کشورهای عربی و مسلمان نیز این اقدام را محکوم کردند. همچنین، کشورهای مسلمان دور از منطقه مانند پاکستان و افغانستان و مالزی و اندونزی و ... نیز اقدام اسرائیل را محکوم کرده و آن را نقض قوانین بین المللی دانستند.

ب. کشورهای اروپایی و روسیه/ درخواست از دوطرف برای ترک مخاصمه

بیشتر کشورهای اروپایی (به جز سوئیس و یک یا دو کشور دیگر) اقدام اسرائیل را محکوم نکردند اما از ایران خواستند که پاسخی به اقدام اسرائیل ندهد. آنها همچنین از دو طرف خواستند که ترک مخاصمه کرده و تنش های منطقه ای را بیشتر نکنند. نکته جالب و عجیب این است که روسیه نیز چنین واکنشی داشته است. وزارت امور خارجه روسیه در واکنش به اقدام متجاوزانه رژیم صهیونیستی علیه ایران، با گفتن این که گسترش تنش‌ ها میان ایران و این رژیم تهدیدی برای ثبات و امنیت منطقه است، خواستار خویشتن ‌داری طرفین شد. این در حالی است که بسیاری روسیه را متحد اصلی ایران می دانند و توقع دارند که در بزنگاه های حساس سیاسی از ایران حمایت کند.

ج. آمریکا/ حمایت تلویحی از اسرائیل

آمریکا مدعی شد که از عملیات نظامی اسرائیل خبرنداشته است اما رسانه های مختلف تاکید کرده اند که این حمله با هماهنگی آمریکا ترتیب داده شده است. آمریکایی ها در سطوح مختلف تاکید کرده اند که از حمله اسرائیل حمایت کرده و در صورت پاسخ ایران به رژیم صهیونیستی از این رژیم حمایت خواهند کرد.

د. جبهه مقاومت/ پاسخ عملی به اسرائیل

جبهه مقاومت عراق بلافاصله بعد از عملیات اسرائیل به اراضی اشغالی حمله کردد. همچنین، یک روز بعد از حمله هوایی اسرائیل به ایران، یک راننده کامیون عملیاتی استشهادی را در اراضی اشغالی ترتیب داد و پس از زیر گرفتن چند نظامی صهیونیست از ماشین پیاده شده و با چاقو تعدادی سرباز را مجروح کرد. همچنین، مقاومت اسلامی بلادالحرمین در عربستان از اولین عملیات جهادی خود علیه رژیم صهیونیستی خبر داد. این گروه اعلام کرد که یک مرکز مهم و حیاتی رژیم صهیونیستی در فلسطین اشغالی را عصر روز جمعه با پهپاد هدف قرار داده است.

ه. بی تفاوت ها

بسیاری از کشورها نه بیانیه ای علیه اسرائیل داده، نه این اقدام را محکوم کردند و نه حتی دو طرف را به خویشتنداری دعوت نمودند. اگرچه از کشورهایی که از معادلات خاورمیانه دور هستند انتظار واکنش نمی رود اما عدم واکنش چین به نقض حریم اخیر اسرائیل بسیار تعجب برانگیز بوده است.

مرا به خیر تو امید نیست!

واکنش کشورهای جهان و منطقه چند نکته مهم را در رابطه با دیپلماسی جنگ ایران و اسرائیل نشان می دهد:

الف. در سطح جهانی هیچ امیدی به کمک چین و روسیه نیست. این دو کشور به هیچ وجه حاضر نیستند در شرایط بحرانی از شریک تجاری خود یعنی ایران حمایت کنند و در مقابلِ رقیب جهانی خود یعنی آمریکا که حامی شدید اسرائیل است بایستند.

ب. اگرچه آمریکا در سطح دفاعی از اسرائیل حمایت خواهد کرد اما علاقه ای به افزایش تنش و به خصوص حمله بیشتر اسرائیل به ایران را ندارد. این بی میلی به گسترش جنگ در بین اروپاییان که آنها نیز متحد اسرائیل هستند، بیشتر است.

ج. کشورهای همسایه اگرچه متحد ایران به حساب نمی آیند اما به هیچ وجه در این جنگ، در کنار اسرائیل قرار نخواهند گرفت و ترجیح می دهند بی طرف باشند و حتی الامکان اراضی خود را در اختیار هیچ یک از طرفین قرار ندهند.

د. جبهه مقاومت اگرچه در سخت ترین شرایط ممکن است اما همچنان، به مثابه بازوی امنیتی ایران عمل می کند. فعالیت جبهه مقاومت عراق که بسیاری از آن ناامید شده بودند نشان داد که ایران همچنان قادر به استفاده از متحدان منطقه ای خود است.