تکرار انتخابات ۸۴ در سال ۱۴۰۳/ جلیلی احمدی نژاد می شود؟

انتخابات ریاست جمهوری دوره چهاردهم برگزار شد و در نهایت، مسعود پزشکیان با بیش از 10 میلیون و سعید جلیلی با بیش از 9 میلیون رای توانستند به مرحله دوم راه یابند. اکنون پزشکیان و جلیلی باید در 15 تیرماه با هم به رقابت پرداخته و رئیس جمهور آتی کشور را تعیین کنند.

این دومین بار است که انتخابات ریاست جمهوری به دور دوم کشیده می شود. پیش از این، فقط یک بار انتخابات ریاست جمهوری به دور دوم کشیده شد. این انتخابات مربوط به سال 84 است. در این انتخابات، اکبر هاشمی رفسنجانی و محمود احمدی نژاد توانستند به دور دوم راه یابند. در نهایت، محمود احمدی نژاد توانست بر رفسنجانی پیروز شده و رئیس جمهور منتخب ایران شود.

اما انتخابات سال 1384 چگونه دو دوره ای شد؟

انتخابات ریاست جمهوری 84؛ اولین انتخاباتی که به دور دوم کشیده شد

انتخابات ریاست جمهوری سال 1384 در شرایطی متفاوت از انتخابات 1403 برگزار شد. در سال 1384، دولت دوم سید محمد خاتمی روزهای پایانی خود را سپری می کرد. جریان اصلاحات وضعیت بدی داشت، میزان ناامیدی اجتماعی بالا بود و طرفداران اصلاحات و طبقه متوسط از خاتمی رویگردان شده بودند. اگرچه در این وضعیت، جامعه تشنه فکر و سیاستی جدید بود، اما گروهی از طرفداران اصلاحات معتقد به تحریم انتخابات بودند و تاکید داشتند که اصلاح طلبان نباید در انتخابات 84 شرکت کنند.

در روزهای منتهی به انتخابات، هم جریان اصولگرا و هم اصلاح طلبان دچار نوعی اختلاف شدید حزبی بودند. این اختلافات باعث شد افراد بسیار زیادی در انتخابات نامزد شوند. در نهایت، شورای نگهبان صلاحیت ۶ نفر از نامزدها را تأیید و صلاحیت ۱۰۰۸ نفر را رد کرد. چندی بعد حکم حکومتی رهبر انقلاب صادر شد و  صلاحیت ۲ تن دیگر (مصطفی معین و محسن مهرعلیزاده ) نیز تأیید شد. در میان نامزدهای تأیید شده، محسن رضایی قبل از انتخابات اعلام انصراف کرد و در نهایت، 7 نفر نامزد نهایی انتخابات شدند: اکبر هاشمی رفسنجانی، محمود احمدی نژاد، مهدی کروبی، محمدباقر قالیباف، علی لاریجانی، مصطفی معین و محسن مهرعلیزاده.

به محض آغاز رقابت های انتخاباتی، اختلافات درون حزبی خود را نمودار ساختند. اصلاح طلبان نتوانستند روی یک نامزد به جمع بندی برسند. جبهه مشارکت، نهضت آزادی، جبهه ملی مذهبی ها، انجمن اسلامی دانشگاه ها و ... از مصطفی معین حمایت کردند. در مقابل، حزب همبستگی ایران اسلامی، حزب مردم ‌سالاری و مجمع نیروهای خط امام از مهدی کروبی حمایت نمودند.

از آن سو، جریان اصولگرا نیز دچار نوعی تشتت بود. ائتلاف آبادگران ایران اسلامی و جریان نواصولگرایی از محمود احمدی نژاد حمایت کردند. جبهه اصول‌گرایان تحول‌خواه حامی قالیباف بودند و حزب موتلفه اسلامی هم از علی لاریجانی حمایت نمودند.

اکبر هاشمی رفسنجانی که در آن سالها چهره ای میانه رو بود، به علت اقتدار و سابقه اش توانسته بود، بخشی از اصولگرایان و اصلاح طلبان را به سمت خود جذب کند. جامعه روحانیت مبارز، حزب کارگزاران سازندگی، حزب اعتدال و توسعه، حزب اسلامی کار و ... از اکبر هاشمی رفسنجانی حمایت کردند.

با نزدیک شدن به روز انتخابات، وضعیت و کارایی احزاب و گروه ها تغییر کرد. انتخابات 84 نشان داد که جاذبه های فردی، شعارها و کاریزمای شخصیتی مهم تر از جریان سیاسی و تحزب است. در جبهه اصلاحات، اگرچه حامیان حزبی معین بیشتر بودند اما شعارهای خاص مهدی کروبی رای او را بالا برد و باعث شد برخی گروه ها هم به کروبی گرایش پیدا کنند. کروبی در آن سال، وعده یارانه 50 هزار تومانی داده بود. این وعده باعث شد مردم روستاها و شهرهای کوچک به او رای دهند. در شهرستان‌های کوچک کروبی ( با ۲۲٫۲ درصد) بیشترین رای را آورد. هاشمی (۲۱٫۲ درصد) و معین (۱۵٫۳ درصد) در رتبه های بعد قرار داشتند.

همچنین، محمود احمدی نژاد با شعار «عدالت» و مبارزه با فساد اقتصادی و انحصار سیاسی در کشور توانست اصولگرایان را به سمت خود جذب کند. احمدی نژاد در آن زمان، شهردار تهران بود و سبد رای خوبی از پایتخت به دست آورد. این مساله باعث شد اصولگرایانی که قرار بود روی محمد باقر قالیباف به ائتلاف برسند، به احمدی نژاد گرایش پیدا کرده و پشت او را خالی کنند.

شعارهای جذاب کروبی و احمدی نژاد باعث کاهش رای رفسنجانی شد و اگرچه او با بیش از 6 میلیون رای توانست نفر اول انتخابات شود اما فقط 21 درصد آراء را به دست آورد و نتوانست در دور اول، پیروز انتخابات شود. از آن سو، مهدی کروبی که تا لحظات آخر شمارش آراء، نفر دوم بود، بعد از شمارش رای ها، رقابت را به محمود احمدی نژاد باخت. کروبی ۵٬۰۷۰٬۱۲۴ رای و احمدی نژاد ۵٬۷۱۱٬۶۹۶ رای به دست آوردند و احمدی نژاد توانست همراه رفسنجانی راهی دور دوم انتخابات شود.

دور دوم انتخابات 84؛ رقبابت سیاستمدار کهنه کار با جوان پرشور

مشی و عمل سیاسی احمدی نژاد باعث شد او در دور دوم، رفسنجانی را به سختی شکست دهد. مرد کهنه کار سیاست در مقابل احمدی نژاد جوان عملکرد خوبی نداشت. رفسنجانی به جریان اصلاحات نزدیک شد، شعارهای آنان یعنی افزایش آزادی اجتماعی و سیاسی را تکرار کرد و سعی کرد طبقه متوسط را به خود نزدیک کند. این در حالی بود که طبقه متوسط و طرفداران جریان اصلاحات نسبت به رفسنجانی تردید داشتند و راضی به حمایت از او نمی شدند. از آن سو، بخشی از جریان اصولگرا که در دور نخست به رفسنجانی نزدیک بودند، در دور دوم یکسره از او عبور کرده و به حمایت از احمدی نژاد پرداختند. محمود احمدی نژاد شعارهای تند مبارزه با فساد سر داد. او به صورت غیر مستقیم، به خانواده هاشمی حمله کرد و از احیاء آرمان های انقلابی سخن گفت. پوشیدن کاپشن، رفتار ساده و شعارهای عوام گرایانه احمدی نژاد کفه ترازو را به نفع او حرکت داد.

در نهایت، دور دوم انتخابات در روز 3 تیر 1384 برگزار شد. در دور دوم 59 درصد از واجدین شرایط در انتخابات شرکت کردند (این در حالی است که در دور نخست، 62 درصد از واجدین شرایط شرکت کرده بودند). از میان ۲۷٬۹۵۹٬۲۵۳ رای اخذ شده، احمدی نژاد با کسب بیش از 17 میلیون رای (61.69 درصد) توانست هاشمی رفسنجانی را که بیش از 10 میلیون رای به دست آورده بود، شکست داده و رئیس جمهور منتخب ایران شود.

احمدی نژاد چگونه پیروز انتخابات 84 شد؟

بسیاری معتقدند آنچه در دور دوم انتخابات 84 رخ داد می تواند در دور دوم انتخابات 1403 هم رخ دهد؛ به این معنا که نامزدی که رای کمتری دارد، بر نامزدی که رای بیشتری دارد، پیروز شود.

لازم به ذکر است که در دور دوم انتخابات 84، غالب اصولگرایان روی احمدی نژاد به توافق رسیدند اما بسیاری از اصلاح طلبان تحریمی روی مواضع خود ماندند و به رفسنجانی رای ندادند. احمدی نژاد که در دور اول 5 میلیون رای آورده بود در دور دوم توانست بیش از 17 میلیون رای کسب کند. این بدین معنی بود که سبد رای او 12 میلیون افزایش یافته بود. این 12 میلیون حامی جدید چه کسانی بودند؟ آیا همه این آراء از سبد رای اصولگرایان به سبد او ریخته شدند؟ شواهد گویای این است که چنین فرضیه ای صحیح نیست. همانطور که بیان شد، در دور نخست روستانشینان و ساکنان شهرهای کوچک مجذوب وعده یارانه ای کروبی شدند و به او رای دادند. برای این افراد، اختلافات و گرایش های حزبی معنا نداشت.

به همین دلیل، بعد از حذف کروبی از رقابت ها، جذب احمدی نژادی شدند که تا حدی شعار کروبی را تکرار می کرد و با وعده های عوام گرایانه اش توانست افراد بسیاری را جذب خود کند. از آن سو، احمدی نژاد رای تهرانی ها را هم داشت. به همین دلیل، او با کاریزمای شخصی و شعارهای نو خود توانست رفسنجانی را شکست دهد.