نکاحخط در افغانستان؛ «با هشت فرزند، قاضی دوباره عقد ما را خواند»
در خانه مادرم بودم. شوهرم طلاق‌نامه را پشت در داد و رفت. مرا با دو فرزندم تنها گذاشت. هیچ سندی نداشتم که ازدواجم را ثابت و در محکمه از حقم دفاع کنم....
با این اتفاق، رابطه چهار ساله ازدواج فرزانه (نام تغییر داده شده) به پایان رسید.
او در ۲۰ سالگی با مردی که ۱۰ سال از او بزرگتر بود، عروسی کرد. اما این ازدواج بیش از چهار سال دوام نیاورد و شوهرش تصمیم گرفت به زندگی مشترک‌شان پایان دهد.
او می‌گوید: «تا آخر نفهمیدم چرا این کار را کرد، اما بعد متوجه شدم زن دیگری هم داشته.»
در سال ۱۹۹۶ با روی کار آمدن طالبان فرزانه از تحصیل محروم شد، ازدواجش به‌صورت سنتی انجام شد. عقدنامه او یک نکاحخط عرفی بود. سندی که بر اساس آن، در دادگاه نمی‌توان از حقوق خود دفاع کرد.
«نمی‌دانستم نکاحخط اینقدر مهم است»
او می‌افزاید: «از مقدار مهریه خود خبر داشتم که حدود ۳۰۰ هزار افغانی و مقداری زمین بود. اما چون نکاحخط رسمی نداشتم، نتوانستم هیچ‌کدام از این حقوق را دریافت کنم.»
عقدنامه/نکاحخط رسمی و نکاحخط عرفی دو سند جداگانه هستند که یکی از آنها برای احقاق حقوق زن و شوهر قابل استناد است، اما دیگری در دادگاه اعتبار ندارد.
نکاحخط عرفی در مراسم ازدواج و هنگام عقد، در حضور یک ملا و شاهدان بدون حضور قاضی یا محضر نوشته و امضا می‌شود. این نوشته معمولاً در محاکم اعتبار ندارد، اگرچه به صورت محلی و در جرگه‌ها قابل قبول است.
نکاحخط رسمی اما یک سند رسمی و قانونی است که محکمه صادر می‌کند.
قاضی در دادگاه زن و شوهر را بار دیگر در حضور شاهدان به عقد هم در می‌آورد تا دفترچه نکاحخط رسمی به آنها داده شود.
با اینکه قبلا عقد در پیش از عروسی در حضور ملا و شاهدان انجام می‌شود، اما برای دریافت نکاحخط رسمی، لازم است که زوج بار دیگر به محکمه ولایتی محل تولد خود مراجعه کرده و عقدشان را ثبت کنند.
یک زن در کابل که نخواست نامش برده شود، گفت: «۲۰ سال از ازدواج ما می‌گذرد، اما هنگام دریافت نکاحخط، بار دیگر در حضور قاضی نکاح کردیم. برایم جالب بود که مادر هشت فرزند شده‌ام و حالا دوباره باید به عقد شوهرم درمی‌آیم.»
حضور زن و شوهر در محکمه الزامی است. در حضور قاضی، زن و شوهر باید شاهدانی از میان اعضای نزدیک خانواده، مانند پدر یا برادرانشان، داشته باشند.
او می‌افزاید: «قاضی نام مرا خواند و گفت، در برابر مهریه‌ای به ارزش ۹۰ هزار افغانی که ۴۰ هزار آن را نقداً دریافت کرده‌ای، با این مرد ازدواج می‌کنی. آیا قبول داری؟ رویم را به شوهرم کردم و خندیدم و گفتم که من کجا این ۴۰ هزار را گرفته‌ام؟
شوهرم به من گفت که حالا قبول کن، هرچه در سند نوشته شده همان است.»
ما با برخی دیگر از زنانی که به‌تازگی نکاحخط دریافت کرده‌اند نیز صحبت کردیم و آنها هم داستان مشابهی در مورد مهریه خود داشتند.
چند عریضه‌نویس که در مقابل دادگاه عالی طالبان در کابل نشسته‌اند می‌گویند متن عریضه‌های نکاحخط رسمی از پیش آماده است و در آنها مبلغ ۹۰ هزار افغانی به‌عنوان مقدار استاندارد مهریه در تمام آنها درج شده است، اما می‌گویند «زنان می‌توانند با توافق شوهرشان این مبلغ را تغییر دهند.»
نکاحخط رسمی شامل اطلاعات کامل زن و شوهر و تمامی مراحل رسمی عقد است. پس از ثبت، این سند به زن و شوهر داده می‌شود تا از حقوق قانونی و مدنی‌شان محافظت کنند. در صورتی که نکاحخط رسمی مفقود شود، المثنی آن از دادگاه ولایتی محل تولد زوج قابل دریافت است، اما درخواست آن باید شخصا از جانب زن یا شوهر انجام شود.
تمام نکاح‌خط‌هایی که حکومت‌های سابق افغانستان صادر کرده‌اند، همچنان اعتبار دارند.
اسناد رسمی را ناخوانده امضا نکنید
فرزانه پس از دریافت طلاق‌نامه از پشت در، برای تامین هزینه‌های کودکانش برای دریافت نفقه از شوهر سابقش شکایت کرد، اما موفق نشد.
در اسناد رسمی طلاقش در محکمه فهمید که ندانسته زیر کاغذی اثر انگشت مانده که در آن نوشته شده بود: «شوهر هیچ‌گونه مسئولیت مالی در قبال فرزندان ندارد.»
زمانی که در خانه کسی این متن برای او خواند، تازه متوجه محتوای آن شد.
او می‌گوید: «وقتی شوهرم مرا طلاق داد، حتی صد افغانی نداشتم که خودم و فرزندانم را سیر کنم.»
«تمام جواهراتی را که در زمان ازدواج برایم خریده بود، قبل از طلاق به بهانه‌های مختلف گرفت و فروخته بود. مادرم مجبور شد از من و فرزندانم نگهداری کند.»
در افغانستان بسیاری از زنان سواد ندارند، لازم است تا قبل از امضا یا انگشت‌زدن بر اسناد مهم قانونی، مانند نکاحخط و طلاق، با فردی آگاه، مطمئن و باسواد مشورت کنند.
کارشناسان حقوق می‌گویند که پس از امضا، هیچ عذری از جمله بی‌سوادی، یا اشتباه در دادگاه پذیرفته نمی‌شود.
فوزیه امینی، قاضی سابق محکمه استیناف (تجدیدنظر) می‌گوید حکومت طالبان برای کنترل زندگی خصوصی مردم از نکاحخط استفاده می‌کند، با نکاحخط رسمی مشخص می‌شود که زن و مرد رسما باهم ازدواج کرده‌اند یا نه.
خانم امینی می‌گوید، با در دست داشتن نکاحخط، زن از حقوق قانونی حق مهریه، حق ارث، و حضانت از فرزندانش برخوردار می‌شود.
زن پس از فوت شوهرش با داشتن نکاحخط می‌تواند تمام حقوقی را که در زمان عقد شوهر متعهد شده را دریافت کند.
بنا به آمار دادگاه عالی طالبان هر ماه حدود ۷۷۰۰ نکاحخط در سراسر افغانستان توزیع می‌شود.
خانم امینی هم می‌گوید درخواست‌ها برای دریافت نکاحخط در مقایسه با سه سال قبل به این دلیل بیشتر شده که مردم برای سفر و خروج از کشور به این سند نیاز دارند.
نظر شما