رمزگشایی از عبارت "برجام مرده است"/ عراقچی نه راه ظریف را ادامه می دهد نه امیرعبداللهیان را

با ورود عباس عراقچی به ساختمان وزارت امور خارجه، بسیاری منتظر اقدامات و سیاست های دیپلماتیک جدید از سوی ایران هستند. با وجود سابقه حضور عراقچی در وزارت امور خارجه، همچنان ابهامات زیادی در مورد او و سیاست های دیپلماتیک ایران در ۴ سال پیش رو وجود دارد.

بعد از شنیده شدن نام عراقچی به عنوان گزینه اصلی وزارت امور خارجه در دولت چهاردهم، پرسش ها در مورد ایده سیاسی و اجرایی دیپلمات کهنه کار ایرانی آغاز شد. مسعود پزشکیان در تبلیغات انتخاباتی خود از احیاء برجام سخن گفته و آن را یکی از اهداف اصلی و اولیه خود می دانست. عراقچی یکی از معماران اصلی برجام در دولت روحانی بود و بسیاری معتقدند اسکلت ساختمان برجام توسط او طراحی شده بود. بنابراین، بسیاری گمان داشتند عراقچی بعد از ورود به ساختمان وزارت امور خارجه پروژه از سرگیری مذاکرات هسته ای را پیش ببرد.

با وجود این گمان، اظهارات اخیر عراقچی نشان داد که قرار نیست پروژه احیاء برجام ادامه یابد. عراقچی در نخستین مصاحبه تلویزیونی بعد از کسب رای اعتماد اعلام کرد که برجام مرده است و ایران باید مذاکرات جدیدی را در چارچوبی نو آغاز کند. این مصاحبه نشان داد که عراقچی نه ظریف است و نه قرار است راه او را ادامه دهد.

این مساله که برجام مرده است و احیاء آن ممکن نیست، مساله ای است که با وجود تاکید پزشکیان، از مدتها پیش برای اهل فن و افراد آشنا به دیپلماسی مشخص شده بود.

بعد از خروج غیرقانونی ترامپ از توافق هسته ای همه چیز تغییر کرد. احیاء توافق هسته ای سخت شد، چرا که لایه ای از "تردید" جلوی چشمان دیپلمات ها و سران ایران را گرفت. از شروط اصلی سران کشور ایران برای احیاء برجام، لغو تمام تحریم ها از جانب آمریکا بود.

همچنین، آمریکایی ها باید تضمین می دادند که دیگر از برجام خارج نشوند. بعد از پیروزی بایدن در انتخابات ۲۰۲۰ و شهید رئیسی در انتخابات ۱۴۰۰، مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با این دو شرط ایران و البته با وساطت روسیه آغاز شد. با این حال، عدم اعتماد طرفین و جنگ روسیه و اوکراین، گفتگوها را الکن گذاشت و وقوع حوادث غیرمترقبه در منطقه، بالاخص جنگ غزه و درگیری مستقیم ایران و اسرائیل، هرگونه احتمال احیاء برجام را از بین برد.

پوست اندازی در سیاست دیپلماتیک؟

فارغ از مسائل دیپلماتیک و میدانی، تداوم "تردید" ایران نسبت به آینده سیاسی آمریکا، بر انحلال برجام بیشترین تأثیر را گذاشت. احتمال ورود مجدد ترامپ جمهوری خواه به کاخ سفید زیاد است و احیاء برجام بدون رضایت جمهوری خواهان و ترامپ بی معنا خواهد بود.

در همین رابطه، عبدالرضا داوری،تحلیلگر سیاسی، در توییتی از پوست اندازی دیپلماتیک ایران سخن گفت و مدعی شد با مرگ برجام، تیم عراقچی به دنبال مذاکره با "برندی جدید" و انعقاد "توافقی جدید" با غرب است. ایران در معادلات جدید خود ترامپ و دولت احتمالی اش را در نظر خواهد گرفت و به همین دلیل، زمین بازی و شرایط گفتگو را تغییر خواهد داد.

با این حال، بسیاری معتقدند مذاکره و صلح با آمریکا همچنان، بسیار سخت است. خوی دیکتاتورمآبانه ترامپ، علاقه اش به شوهای سیاسی، ماجرای ترور شهید سلیمانی و رابطه بسیار خوب ترامپ با نتانیاهو، در شرایطی که جنگ غزه به اوج خود رسیده، نشان می دهد که دستیابی به یک توافق بنیادین با ترامپ به این آسانی ها نیست. از آن سو، اگر کامالا هریس به قدرت برسد، مشکلات موجود در زمان بایدن مجددا سر باز می کنند. این مشکلات با جنگ غزه بیشتر هم شده اند و ممکن است دیپلمات های مذاکره کننده را با چالش های سختی مواجه سازد.

مدیریت چالش به جای حل آن/ بازگشت به عصر تعلیق؟

مشکلات فوق باعث شده برخی تحلیلگران از تفاوت سیاست دیپلماتیک ایران در دوره وزارت عراقچی سخن بگویند. ارجاع این افراد به اظهارات اخیر خود عراقچی است. وزیر امور خارجه دولت چهاردهم اعلام کرده که در وزارت او سیاست "رفع تخاصم" با آمریکا دنبال نمی شود و به جای آن، سیاست "مدیریت تخاصم" دنبال خواهد شد. این مساله باعث شده بسیاری عراقچی را نه ادامه دهنده راه ظریف بلکه ادامه دهنده راه شهید امیرعبداللهیان بدانند.

مع الوصف، برخی معتقدند سیاست ایران در عصر عراقچی متفاوت از دوره شهید امیرعبداللهیان خواهد بود. عراقچی به دنبال "مدیریت سطح تنش با آمریکا" است. این سیاست به معنی "مذاکره برای مذاکره" و ارجاع به آینده است.

طبق این تحلیل، ایران جدید با غرب مذاکراتی جدی خواهد کرد و سعی خواهد نمود مشکلات فی‌مابین را کنترل کند؛ اگرچه امید زیادی به حل کامل آنها نداشته و برنامه ای هم برای ندارد. این در حالی است که شهید امیرعبداللهیان و وزارتش سعی داشتند به جای تمرکز بر برجام و مذاکرات هسته ای روی شرق و ائتلاف با روسیه و چین تمرکز نمایند. در طول وزارت شهید امیرعبداللهیان، رابطه تهران و مسکو بهتر از همیشه بود. این در حالی است که عراقچی در نخستین روزهای وزارتش پیامی به اوکراین داده و روز استقلال این کشور را تبریک گفته است.

اگرچه بعید است در دوره وزارت عراقچی، سیاست کلی نظام در حوزه بین الملل و دیپلماسی تغییر کند و یا رابطه ایران و کشورهای شرقی مثل روسیه و چین به هم بریزد، اما نوعی گره گشایی در مذاکره با غرب به وجود خواهد آمد. بعید است این گره گشایی عمیق و بنیادین بوده و به توافقی بزرگ منجر شود. بنابراین، شاید مجددا با نوعی فضای "تعلیق" در سیاست خارجی ایران مواجه شویم (اینجا بخوانید).